سابقه تاریخی
تاریخ جدید ملکان که در گذشته ملک‌کندی نامیده می‌شد به دویست سال پیش برمی‌گردد ولی در مورد منطقه ملکان و مسکونی بودن آن نظریاتی وجود دارد که همه حکایت از قدمت این منطقه دارد. منطقه ملکان به دلیل مساعد بودن آب هوای جغرافیایی یکی از مهم‌ترین گذرگاه‌های تاریخی به شمار می‌آید. در مورد وجه تسمیه این شهرستان دو نظریه وجود دارد: ۱) از آنجا که اربابانی زیادی بر آن حاکم بودند و شاه واربابان نیز ملک نامیده می شدند پس اربابان نیز از این قاعده مستثنی نبودند شاید نام ملک‌کندی یا ملکان بر گرفته از جمع ملک یعنی مالکان و مخفف آن ملکان باشد. ۲) یکی از اربابان معروف این شهر در گذشته ملک‌نیا بوده است. شاید ملک کندی از نام این ارباب گرفته شده باشد.
موقعیت جغرافیایی
شهرستان ملکان با وسعت ۱۰۰۷ کیلومتر مربع (۲٫۲ درصد مساحت استان) در ۱۵۰ کیلومتری تبریز واقع شده و از سمت شمال با شهرستان‌های بناب و مراغه، از سمت شرق با شهرستان مراغه و از سمت غرب و جنوب با استان آذربایجان غربی هم‌مرز است.
تقسیمات کشوری
طبق آخرین تقسیمات کشوری شهرستان ملکان دارای دو بخش به نام‌های مرکزی (شامل دهستان‌های گاودل مرکزی، گاودل غربی و گاودل شرقی) و لیلان (شامل دهستان‌های لیلان جنوبی و لیلان شمالی)، دو نقطه شهری به نام‌های ملکان و لیلان و ۸۳ آبادی می‌باشد.
جمعیت
براساس نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال ۱۳۹۰، جمعیت شهرستان ملکان در حدود ۱۰۶۱۱۸ نفر (۲٫۸ درصد جمعیت استان) و جمعیت مرکز این شهرستان ۲۵۳۱۲ نفر برآورد شده است. جمعیت شهری این شهرستان ۳۱۴۸۷ نفر و جمعیت روستایی آن ۷۴۶۳۱ نفر و تعداد خانوار آن ۲۹۷۰۷ خانوار است.
اقلیم و آب و هوا
به طور عمده آب و هوای ملکان تحت تاثیر بادهای آسیای مرکزی (سیبری)، اقیانوس اطلس، دریای سیاه، دریای مدیترانه و دریای خزر قرار می‌گیرد. این جریانات در پاییز، بهار و زمستان ریزش باران‌های منطقه‌ای را موجب می‌گردند که مقداری از نزولات زمستانی آن به صورت برف می‌باشد. کل سرزمین‌های موجود در محدوده این شهرستان را از نظر توپوگرافی می‌توان به دو واحد کوهستانی یا ناهموار و واحد هموار جلگه‌ای تقسیم کرد. از طرفی دیگر خود واحد کوهستانی یا ناهموار نیز از نظر ارتفاع به واحدهای زیر تقسیم می شوند: الف: واحدهای کوهستانی کم ارتفاع (۱۸۰۰- ۱۵۰۰ متر ارتفاع) ب: واحدهای کوهستانی مرتفع (۲۲۰-۱۸۰۰ متر ارتفاع)
وضعیت اقتصادی
ملکان یک شهر کشاورزی است تا یک شهر صنعتی و یا تجاری، مشهورترین محصول کشاورزی این شهرستان انگور است به طوری که این شهرستان به شهر الهه انگور مشهور است. خشکبار این محصول به اکثر کشورها از جمله کشورهای حوزه خلیج فارس و اروپایی و کانادا صادر می‌شود. همچنین با توجه به تولید بیش از ۹۴ درصد چغندر قند استان، وجود باغات و اراضی وسیع، وجود تخصص در صنایع تبدیلی و فرآوری کشاورزی (باغی) با توان صادراتی بالا، سبزه خشک‌کنی، بالا بودن ظرفیت تولیدات دامی از جمله شیرخام، وجود ۴ معدن فعال از جمله زغال، تراورتن، خاک نسوز و سنگ لاشه، بهره‌مندی از باغات میوه و امکان استقرار صنایع تبدیلی شهرستان ملکان برای سرمایه‌گذاری در ایجاد واحدهای فرآوری موادمعدنی و صنایع پایین‌دستی، صنایع تبدیلی کشاورزی قابلیت مناسبی دارد.
نقاط تاریخی و دیدنی
پل دختر قلعه‌جوق (مربوط به دوران صفویه)، آب معدنی شورسو)، دره گاومیش ئولن، زیارتگاه علی‌بلاغی، مسجد جامع لیلان)، قلعه بختک، پل آجری لیلان‌چای
وضعیت سازمانی و تشکیلاتی اداره ثبت احوال : ملکان
۱- سال تأسیس اداره: ۱۳۶۸
ج) مشخصات اسناد : (ملکان)
۱- مشخصات اولین سند موجود در بایگانی :
تاریخ صدور : ۱۴/۱/۱۳۰۷
نام : مشهدی آقا
نام خانوادگی : عزیزی ملکی
نام پدر : عزیز مرحوم
اعلام کننده : خودش
شماره شناسنامه : ۱
شغل صاحب سند و اعلام کننده : فلاحت
آدرس :
ملکان – شهرک ولی عصر – بلوار رسالت(خیابان ۶۰ متری)
تلفن :
۰۴۱۳۷۸۴۱۲۲۳
فاکس:
۰۴۱۳۷۸۴۱۲۲۳
کدپستی:
۵۵۶۱۷۶۵۴۹۶
